Waarom visual thinking en coaching goed samengaan

Papier kan een welkome bliksemafleider zijn. In plaats van de ander aan te kijken en te verwoorden wat je denkt of ervaart, kan via het papier worden gesproken. Dit maakt de emotionele drempel lager om zaken te bespreken. Bovendien schept de afstand overzicht.

Tijdens mijn master aan de WdKA ontwierp ik een methode met ‘verbinding’ als centraal thema. Deze methode Tekenen, spelen, delen, heb ik doorontwikkeld voor het hbo en wordt nu o.a.  gebruikt als kennismakingsspel en om op samenwerking te reflecteren. 

Uit mijn onderzoek kwam naar voren hoe krachtig visualisaties kunnen zijn en hoe ze ervoor kunnen zorgen dat een gesprek minder oppervlakkig blijft. Zo bleek, toen mijn methode in een therapeutische setting werd ingezet, dat clienten in een of twee beelden veel duidelijk konden maken over hun gemoedstoestand. Dat was zowel voor de client als voor de therapeut van grote waarde: de client hoefde minder uit te leggen en de therapeut kon sneller op de behoefte van de client ingaan.

Het hoger onderwijs wordt de komende jaren flexibeler en docenten zullen steeds meer feedback en begeleiding op maat gaan geven. Deze individuele manier van coaching en ‘vraag-gestuurd’ onderwijs vraagt om een andere houding van zowel de coach als de student. Waar de docent minder aan kennisoverdracht gaat doen en zich vragender zal opstellen, zal de student juist meer initiatief moeten nemen: hoe kan hij/zij verder komen in een bepaald project, semester of studiejaar?

Daarnaast komt er meer focus te liggen op het persoonlijke verhaal van de student. Zeker bij een ontwerpopleiding als CMD, waar persoonlijke ‘kwaliteiten’ ook een grote rol spelen bij de (digitale) producten die ze ontwerpen. Hier komen mijn eerdere ontdekkingen over hoe tekenen als communicatiemiddel te gebruiken in een therapeutische setting en mijn baan als docent en coach in het hoger onderwijs samen.

Om studenten zelf na te laten denken over wie ze zijn, wat ze doen en wat ze willen, zijn we begonnen met een pilot in het Propedeusejaar van CMD waarbij visual thinking een grote rol speelt. Studenten maken o.a. oefeningen uit het zogenaamde jaarkompas waarbij ze door te tekenen tot nieuwe inzichten komen over hun ontwikkeling als digitaal ontwerper. 

De oefeningen zijn deels door mij ontworpen en deels samengesteld uit werkvormen van andere visual thinkers. 

Roadmaps

Een van de werkvormen uit het boek is het maken van een roadmap aan het begin van de studie. Een roadmap is een strategisch plan dat een gewenst doel beschrijft en de belangrijke stappen erheen inzichtelijk maakt. Het is ooit ontwikkeld door Motorola in de jaren ’70 om te helpen bij het op een lijn krijgen van de afdelingen technologie en productontwikkeling.

Tegenwoordig wordt de roadmap nog veel gebruikt in het bedrijfsleven, o.a. door graphic facilitators en consultants, om in een team ‘de neuzen dezelfde kant op te krijgen’.

De onderstaande roadmaps van studenten zijn niet met een groep gemaakt maar individueel en laten hun visie op hun eerste studiejaar zien. 

Twee voorbeelden van roadmaps in de vorm van een metafoor voor het eerste studiejaar van studenten CMD.

Omdat een roadmap eigenlijk een soort ‘stroomschema’ is, een schema waarmee je de chronologische volgorde van gebeurtenissen of processtappen inzichtelijk kunt maken, zorgt het ervoor dat je ‘volgorde-denken’ gestimuleerd wordt. Het laat je informatie visueel opbreken in kleinere brokken en die weergeven in een bepaalde volgorde (eerst dit – dan dat).

Studenten beginnen de oefening dan ook door eerst hun uitgangspunten vast te stellen en deze op post-its te schrijven of tekenen:

• Wat kan er allemaal in mijn roadmap komen te staan?
• Wat wil ik leren?
• Waar wil ik aan het eind van blok 1 zijn?
• Waar wil ik aan het eind van blok 4 zijn?
• Wat zijn mogelijke obstakels (vakken die me lastig lijken, mijn drukke bijbaan?)
• Waar liggen kansen, waar heb ik zin in?

Vervolgens tekenen ze een schematische structuur waar ze de post-its op ‘plotten’.  Het kan handig zijn als ze met hun einddoel beginnen en van daaruit terug werken. Als ze de volgorde bepaald hebben kunnen ze een definitieve roadmap tekenen. Die kan schematisch zijn of ze kunnen besluiten er een metafoor van te maken.

Metafoor

In visual thinking wordt veel gebruik gemaakt van beeldende metaforen om dingen begrijpelijker en beter invoelbaar te maken.  Door iets wat je niet kent te vergelijken met wat je wel kent, begrijp je het en kan je beter over het onderwerp nadenken:

Volgens een artikel in Harvard Business Review over strategie is 80 procent van strategisch denken analoog.Dit betekent dat we vaak kijken hoe anderen het doen en ons daarmee vergelijken. Door metaforen te gebruiken, speel je op deze behoefte in. Daarnaast houden (goede) metaforen de aandacht vast en kunnen ze complexe, abstracte ideeën versimpelen. Ook zorgen ze ervoor dat we afstand
kunnen creëren tot ons onderwerp:

Het bewuste brein denkt namelijk: het verhaal is ver weg en niet nu aan het gebeuren. Daardoor wordt het kritisch denken uitgeschakeld. Het onderbewuste brein verwerkt tegelijkertijd wel de boodschappem in je metafoor, want het onderbewuste maakt geen onderscheid in tijd.’

Een groot deel van de studenten koos ervoor om hun roadmap in een metafoor te gieten. Er waren studenten die de metafoor van een weg of een reis kozen maar ook een verrassend groot aantal koos voor de metafoor van een spel.

Sommige roadmaps bevatten erg weinig informatie of alleen feitelijke informatie over wanneer iets plaats vindt (bijvoorbeeld een tentamen).

Andere roadmaps bestaan juist vooral uit persoonlijke informatie:

Sommige studenten gebruiken voornamelijk tekst:

Terwijl anderen bijna alleen maar beeld gebruiken:

‘A picture is worth a thousand words’

Tijdens de eerder genoemde groepstherapie gebruikte een cliente ook een metafoor om te laten zien hoe ze zich voelde:

Als een octopus die probeert alle ballen in de lucht te houden en daar niet altijd
in slaagt.

Ook in (een deel van) deze roadmaps staan voor de coach genoeg aanknopingspunten voor een gesprek. De roadmaps zijn in eerste instantie een manier om gedachten en plannen te structureren voor de student. Vervolgens worden de tekeningen tijdens de gesprekken gebruikt als ‘conversation peace’.

Docenten krijgen sneller en in een oogopslag inzicht in hoe het met de student gaat. Zo zegt een docent en coach van CMD:

De tekening is een weerspiegeling van wie je bent. Er zitten veel
emoties in….je moet verdomd goed zijn om dat te verwoorden, dat kunnen ze niet allemaal. Bij sommige mensen zit er zoveel in dat ik echt veel vragen kan
stellen”

Volgens een andere docent hangt het er wel vanaf of de docent zelf ook geïnspireerd is. Hij zag de onderdelen in de roadmaps als ‘haakjes’ aan de hand waarvan hij vragen kon stellen:

Het is de metafoor die ervoor zorgt dat het echt leuke gesprekken kan opleveren. Het hoeven geen mooie tekeningen te zijn maar ze maken de belevingswereld van de studenten duidelijk. Of het voor de studenten zelf ook inzicht creëert, is nog niet duidelijk.

Functioneringsgesprek, mijn gebruiksaanwijzing en het positief persona

Drie andere werkvormen uit het boek zijn ‘Het functioneringsgesprek’, ‘Mijn gebruiksaanwijzing’ en ‘Het positief persona’. Alle drie manieren om ook weer in een oogopslag een indruk te krijgen van waar de student staat en hoe hij/zij over zichzelf denkt. 

Het voorbeeld dat de studenten vooraf aan het functioneringsgesprek kunnen natekenen (of naar hun eigen hand zetten).

Het positief persona.

Het voorbeeld dat de studenten voorafgaand aan het eerste coachingsgesprek kunnen natekenen (of naar hun eigen hand zetten).

De werkvormen hebben net als de roadmap het voordeel dat de informatie in een oogopslag te zien is. Daarnaast nodigt het opdelen/clusteren van de informatie degene die ernaar kijkt ertoe uit om vergelijkingen te maken en verbanden te leggen:

Clusters activeren vergelijkingen. De afwezigheid van verbanden zorgt
ervoor dat deelnemers allerlei associaties maken, terwijl ze interacteren met
het display en de inhoud ervan vergelijken.”

De ‘tekening’ boven vraagt minder om vergelijking vanwege de lineaire manier van noteren (een lijst). Bij de onderste tekening is het makkelijker om te kijken of er verbanden te leggen zijn tussen ‘Wat doe je’ en ‘Wat voel je?’. Dit zouden ook interessante punten zijn om te bespreken tijdens het coachingsgesprek.